تاریخ : 9 دی 1398
کد 17

آوه در ویکی شیعه


مردم: آوه‌ یا آبه‌، شهری است بین قم و ساوه، دارای پیشینه تاریخی قابل توجه. اگر چه پیشینه این شهر به تاریخ قبل از اسلام برمی‌گردد و هنوز آثار آن موجود است ولی آنچه بعد از اسلام این شهر را حائز اهمیت کرده، حضور سادات در آن است
آوه پیش از حمله سلطان محمود غزنوی شهر بوده است، اما با حمله مغول به این شهر، به ویرانه‌ای تبدیل شد و روستایی از آن باقی ماند. در سال ۱۳۹۱ شمسی، دوباره شهر شد.
علت نامگذاری:
درباره علت نامگذاری شهر باستانی آوه چندین نظریه وجود دارد، ولی بعضی آن را یک کلمه فارسی باستانی می‌دانند که ریشه هندواروپایی دارد. برهان قاطع آوه را برگرفته از آب می‌داند.[۲] اما دیاکونوف می‌گوید آوه برگرفته از آوهنه به معنای روستا است
پیش از اسلام:
به نظر بعضی از مورخان اولین دهکده‌ای که در ساوه بنا نهاده شد، روستای آوه بوده است و بیب بن جودرز آن را بنا نمود. تپه‌های باستانی آوه متعلق به دوران سیلک و نشان از تمدن و فرهنگ باستانی مردم منطقه پیش از ورود آریائیان دارد. پیش از آریائیان به این شهر اباخینه و یا اباکینه می‌گفتند.
هنگام تولد حضرت مسیح، سه تن از ایران برای دیدن او به بیت لحم می‌روندکه به عقیده بعضی، یکی از این سه نفر از اهالی آوه بوده است
پس از اسلام:
پس از ورود اسلام به قلمرو ساسانیان، مردم آوه نیز مسلمان می‌شوند و در سال‌های آخر قرن اول مذهب تشیع را انتخاب می‌کنند.
نام آوه در بسیاری از تحرکات سیاسی اجتماعی شیعیان نمایان است و حاکی از آن است که مردم امامی مذهب آن، حضور فعالی در عرصه‌های اجتماعی-سیاسی دارند.
در زمان ظهور و سقوط حکومت‌های مقارن طاهریان، صفاریان و علویان طبرستان شاهد حضور انقلابیون شیعی آوه در قیام‌ها هستیم و در این مدت چند تن از بزرگان و معاریف شهر نیز در این نبردها به شهادت می‌رسند.
از آبادانی تا ویرانی:
نویسنده حدودالعالم‌ می‌گوید: ساوه‌ و آوه‌ شهرک‌‏هایی‌اند انبوه‌ و آبادان‌ و با نعمت‌ بسیار و خرم‌ و هوای‌ درست‌ و راه‌ حجاج‌ خراسان‌. اما افول این شهر از زمان غزنویان شروع شد؛ به جهت مذهب شیعی، مردم آوه در تنگنای سیاسی و مذهبی قرار گرفتند. محمودغزنوی پس از گرفتار شدن مجدالدوله به قلعه‌های ساوه وآوه حمله کرد و بسیاری از باطنی مذهبان را به دار آویخت. پس از آن آوه به روستایی تبدیل می‌شود. عبدالجلیل قزوینی در این باره می‌‏گوید: اما شهر آبه اگر چه شهری است به صورت کوچک، بحمدالله و المنه بقعه‌ای بزرگوار است از شعار مسلمانی و آثار شریعت مصطفوی و سنت علوی اما در سال ۶۱۷ق پس از حمله مغول همان روستا به ویرانه‌ای مبدل شد و تمام نقاط مهم شهر از جمله مساجد جامع و مدارس علمیه و دیگر مناطق زیبای آن با خاک یکسان گردید و ده‌ها هزار نفر کشته شدند.
شیعه در آوه:
درعموم منابع قدیم، آوه یکی از شهرهای مهم شیعه‌نشین و مردم آن به عنوان شیعیانی متعصب وصف شده‌اند.
اهمیت آوه در ارتباط تنگاتنگ آن با تشیع است. پس از هجرت سادات و امامزادگان به سوی آوه، این شهر به مهد تشیع تبدیل شد و بسیاری از فقهای بزرگ امامی مذهب، از این شهر به خدمت تشیع درآمدند. در دوره آل بویه آوه در زمره مراکز مهم و اصلی شیعه بود.
در برهه‌ای از تاریخ، اهمیت این شهر برای شیعیان تا بدان جا بوده که آن را شیعه‌خانه می‌خواندند.
قزوینی حدیثی از پیامبر(ص) نقل می‌کند که در شب معراج نظرم بر بقعه‌ای افتاد سفید و نورانی، پرسیدم از جبرئیل که این کدام بقعه است؟ گفت: این بقعه را آبه خوانند، رسالت تو و ولایت آل تو بر وی عرضه کردند، قبول کرد. باری تعالی از وی مردانی را آفریند که متابعت تو و فرزندان تو را میان بسته دارند، مبارک بادا بر آن شهر و بر اهلش ولایت و مروت شما.
امام هادی (ع) در وصف مردم آوه می‌فرمایند: اهل قم و آبه آمرزیده شده‌اند.
امام حسن عسکری(ع) نامه‌ای به اهل آوه می‌نویسند و آنان را می‌ستایند.
در بین دشمنان تشیع آوه مورد غضب بوده واهل آن را رافضی و غلات می‌دانستند.
یاقوت حموی از شخصی نقل می‌کند که اشعاری در مذمت مردم آوه سروده و ترجمه آن چنین است: شاید کسی بپرسد مردم آوه را دشمن می‌داری و حال آنکه آنان چهره‌های سرشناس در امور دیوانی و کتابت هستند پاسخ می‌دهم باید به تو بگویم که فردی مانند من هر آن کس که دشمن صحابه باشد را دشمن می‌دارد.
حمدالله مستوفی می‌گوید: مردم‌ آنجا سفیدچهره‌ و شیعه اثنا عشری‌‌اند و در آن‌ مذهب‌ به‌ غایت‌ متعصب‌اند، و با هم‌ اتفاق‌ نیکو دارند. تعصب آنان در تشیع زبانزد خاص و عام بوده است.
مراسم شیعی در قرون اولیه:
شاید در قرون اولیه اسلامی کمتر شهری را پیدا می‌کنیم که نسبت به تعظیم شعائر شیعی اقدام کرده باشند، ولی مردم آوه از دیرباز به این مطلب همت می‌گماشته‌اند. بعضی از این مراسم عبارتند از:
1. مناقب‌خوانی: از جمله مراسم شیعی که در مراکز شیعیان حضوری قوی داشته است.
2. مراسم عاشورا: مراسم عاشورا که مختص شیعیان بوده، در این شهر برگزار می‌شده است.
3. عید غدیر: مراسم عید غدیر نیز از سنت‌های بسیار قدیمی مردم آوه بوده که در دیگر جاها کمتر دیده می‌شده است.
4. نماز جمعه: اگر چه نماز جمعه از شعائر اسلام است و مختص شیعه نیست ولی برگزاری نماز جمعه در این شهر نشان از نماز جمعه مختص شیعیان دارد.
5. شعار به رنگ سفید: شیعیان آوه برای خود پرچم سفیدی ترتیب داده بودند که یادآور پرچم سفید امام علی (ع) بود. آنان، در انگشت دست راست انگشتری می‌کردند که سنت بود و به این ترتیب خود را از سایر گروه‌ها متمایز می‌کردند. شیعیان این منطقه پس از یک دوران طولانی اختفا و اختناق، زمینه مساعدی برای تبلیغ و گسترش افکار و آرمان‌های اعتقادی و اجتماعی خود یافته بودند.
مدارس علمیه و امامزادگان آوه:
• مدارس علمیه :عبدالجلیل قزوینی از دو حوزه علمیه بزرگ آوه نام می‌برد که با استقبال بسیار زیاد شیعیان همراه بوده و نشان می‌دهد که آوه از نظر علمی نیز حائز اهمیت بوده است: مدرسه عزالملکی و مدرسه عربشاهی.
• امامزادگان دارای بقعه
1. فضل بن موسی بن جعفر(ع)
2. سلیمان بن موسی بن جعفر(ع)
3. عبدالله بن موسی بن جعفر(ع)
4. امامزاده سید محمد معروف به امامزاده پیغمبر
5. مقبره سادات سجادی معروف از نوادگان امام سجاد(ع) که به دست عبدالعزیز بن دلف در آوه به شهادت رسید.[۲۸]
• امامزادگان بدون بقعه
1. دو امامزاده از نوادگان امام علی(ع)
2. احمدبن عیسی بن علی بن حسین بن اصغر بن امام سجاد(ع) که به دلیل تنگی معیشت به آوه آمدند.
3. ابوجعفر بن احمد بن حسن (ناصر اطروش)، بن علی بن حسن بن علی بن عمر اشرف بن امام سجاد(ع)
4. فرزندان ابوجعفر بن قاسم بن محمد بن عمر بن یحیی بن حسین (ذوالدمعه) بن زید الشهید بن امام سجاد علیه‌السلام.
5. محمد بن احمدالاعربی بن محمد بن حسن بن عمر بن امام سجاد(ع)
6. محمد بن احمد بن محمد بن حسن بن علی بن عمر بن علی حسن بن علی بن امام سجاد (ع)
7. ابوجعفربن محمداکبر، بن عبدالله مفقودبن حسن بن علی اصغر بن امام سجاد (ع)، وی ابتدا در مدینه می‌زیسته ولی زیدیان طبرستان او را دعوت کرده و اولی به امامت دانستند، او نیز همراه برادرش علی عازم طبرستان شد، ولی کار داعی بالا گرفت لذا ابوجعفر به آوه نقل مکان کرد.
8. علی بن محمد السکران بن عبدالله بن حسین بن علی اصغر بن امام سجاد(ع)
9. ابوعلی حسن بن الحسن الاعرج بن ابوعبدالله بن حسین بن علی بن عمر بن علی اصغر بن امام سجاد (ع)
10. علی بن علی الخزری بن علی اصغر بن امام سجاد (ع)
11. محمد الخزری الثانی بن زبیریه بن علی بن علی الخرری بن علی اصغر بن امام سجاد (ع).[۳۹] و گروه بسیاری از فرزندان و نسل وی در آوه می‌زیسته‌اند.
12. ابوالحسین بن حسن بن ابراهیم العسکری بن موسی ابی السبحه بن ابراهیم بن امام موسی کاظم(ع) و سه فرزندش به نامهای حسین، علی و ابراهیم.
13. محمد الممتع بن ابوالحسین محمد بن الحسین ابوطالب الکوفی بن ابراهیم العسکری بن موسی ابی سبحه بن ابراهیم بن موسی الکاظم(ع)
14. ابوعبدالله اسحاق بن ابراهیم العسکری بن موسی ابی سبحه بن ابراهیم بن امام کاظم(ع) و گروه بسیاری از فرزندان و نسل وی.
تعداد کامل امامزادگان و ساداتی که به آوه نقل مکان کردند دقیقا مشخص نیست و بسیار بیشتر از این است که در اینجا بیان شد.
بزرگان و دانشمندان:
آوه به دلیل امن بودن برای شیعیان، به مهد پرورش علما، فقها و شخصیت‌های بزرگ شیعی تبدیل شده بود.
علمای مذهبی آوه:
1. فاضل آبی، شیخ عزالدین ابومحمدحسن بن ابوطالب از فقهای برجسته شیعه در قرن هفتم.
2. جریر بن عبدالحمید آبی محدث نامدار قرن دوم.
3. امام رضی الدین محمدآبی علوی از علما، فقها و محدثین و مشایخ اجازات و شیوخ روایات در قرن هفتم بوده است، وی را دوست سید بن طاووسدانسته‌اند نسب ایشان به امام زین العابدین می‌رسد.
4. حمد بن حسین آبی از فقها و محدیثین قرن چهارم، وی را از اساتید شیخ صدوق دانسته‌ان.
5. علامه تاج الدین آوی، از علما و فقهای مشهور شیعه در قرن هفتم و هشتم، وزیر اولجایتو، همان که در شیعه شدن الجایتو نقش ممهمی داشت.
6. ابوعبدالله محمد بن محمود آوی، از علمای شیعی.
7. علاءالدین آوی از علمای شیعی معاصر ابن بطوطه.
8. ابوطالب مناقبی، از فقهای نامدار آوه.
9. ابو محمد افطسی آوی فقیه و نقیب سادات، در عصر ایلخانان، از شاگردانخواجه نصیر طوسی.
10. حسن بن محمد افطسی از علمای شیعه قرن هشتم.
11. طاهر بن موسی آوی از علمای شیعه در قرن پنجم، استاد علامه کراچکی.
12. داعی بن زید حسینی، از فقهای مشهور سادات در قرن پنجم، از شاگردانسید مرتضی و شیخ طوسی.
13. رضی الدین محمد افطسی، از فقهای جلیل القدر قرن ششم.
14. رضی الدین مرعشی، از فقهای صالح و پرهیزکار.
15. محمد بن حسین دیناری ادیب، فقیه، اصولی در قرن ششم، صاحب کتاب ندبة الوالد علی المولود.
16. محمد بن هلال آوی از علمای شیعی در قرن هشتم هجری از شاگردانفخرالمحققین.
17. ابن یوسف آوی، از علمای مشهور به کرامت در قرن هفتم، چندین کتاب در علوم و معارف شیعی به نام وی منسوب است.
18. سید ابوالفضل حسینی آوی، متکلم و حاکم وفقیه نامدار.
19. تقی الدین اوحدی از علمای شیعی در قرن یازدهم.
20. شیخ نظام الدین احمد بن محد بن عدالغنی فقیه آوی از دانشوران بنام شیعه.
21. قاضی تاج الدین آوی از فقهای مشهور در قرن ششم.
22. مولانا عضدالدین آوی از علمای شیعی در زمان ایلخانان، یکی از همراهانعلامه حلی.
23. خواجه رشیدالدین آوی از علما و فقهای مشهور شیعی قرن هشتم، شاگردعلامه حلی، علامه حلی وی را ستوده است.
24. ابوعبدالله آوی از فقهای شیعی قرن هفتم که علامه حلی وی را ستوده است.
25. نظام الدین حسین آوی، از علمای بزرگ شیعه در قرن هشتم که نقیب الاشرافنجف (بالاترین مقام مذهبی شیعیان عراق) بوده است.
26. کمال الدین حسینی آوی، فقیه قرن هشتم، در بحار وی را رضی نامیده‌اند، و در روضات لقب مرتضی را به او نسبت داده‌اند.
27. شیخ بن بلکو آوی از فقها و علما و مجتهدان معروف شیعه در قرن هشتم وی از شاگردان علامه حلی بوده و علامه وی را ستوده است.
27. شیخ بن بلکو آوی از فقها و علما و مجتهدان معروف شیعه در قرن هشتم وی از شاگردان علامه حلی بوده و علامه وی را ستوده است.
29. سید فخر الدین بابا از اجله فقها در قرن ششم.
30. شیخ موفق الدین حسن، خواجه آبی از علمای قرن ششم.
هنرمندان آوی:
1. ابوسعد آبی فقیه، شاعر، تاریخ‌نگار و دولتمرد امامی مذهب در قرن پنجم. وی شاگر شیخ صدوق بوده است.
2. صاعد بریدی آوی، فاضل و ادیب مشهور شیعی و از معاصران شیخ منتجب الدین بوده است.
3. ابوالحسین علی، ادیب و شاعر شیعی آوی.
4. علی نقی آوی از هنرمندان و خوشنویسان.
شخصیت‌های بزرگ آوی:
1. شمس الدین محمد آوی از نزدیکان سلطان علی موید پادشاه خراسان که شهید اول، اللمعة الدمشقیة را به درخواست وی نوشت.
2. نصیر الدین سعد الملک آوری از وزرای سلجوقیان.
3. ابوصلت آبی که نامه‌ای به امام زمان(عج) نوشت و حضرت جواب دادند.
4. خواجه سعد الدین محمد آوی، از وزرایی که علامه حلی رساله سعدیه خود را برای وی تصنیف کرد.
5. ابوالهیجاء آوی از امرای عصر ایلخانان.
6. دهخدا عبدالصمد بزرگ، از دولتمردان بزرگ شیعی.
7. ابوعبید یوسفی آوی از دولتمردان بزرگ شیعی که مسجد جامع بزرگ آوه به دست وی ساخته شده بود.
8. مجدالدین صاعد آوی، فقیه و از امرای آل بویه.
9. ابومنصور آوی از وزرای مجدالدوله دیلمی.
منابع مطالعاتی:
برای آگاهی بیشتر به دو کتاب زیر مراجعه شود:
1. جغرافیای تاریخی آوه مهد تشیع در ایران، محسن الویری، تهران، نشر امید دانش.
2. آوه دومین کانون تشیع درایران، حسن جلالی عزیزیان، مشهد، بنیاد پژهش های اسلامی.